Sanktuarium Świętego Krzyża zostało założone na miejscu wcześniejszej kaplicy, która była związana z kultem obrazu Tronu Łaski, datowanego na 1625 r. Historia sanktuarium sięga XVII w., kiedy to podczas szwedzkiej wojny 3 kule przeszyły obraz wiszący na drzewie, z którego wypłynęła ciecz przypominająca krew. To wydarzenie uznano za cud i stało się fundamentem kultu tego miejsca.

Kościół, wzniesiony w XVIII w., jest przykładem barokowej architektury sakralnej na planie krzyża greckiego, zdobiony bogatymi detalami architektonicznymi i rzeźbiarskimi. Elewacje budowli ozdobione są niszami z posągami, a wnętrze podzielone pilastrami zdobionymi polichromią z 1951 r. W ołtarzu głównym znajduje się słynny obraz Tronu Łaski.

Sanktuarium odgrywało istotną rolę w życiu religijnym i społecznym regionu, przyciągając pielgrzymów z różnych części Polski. Po II wojnie światowej, kiedy opiekę nad sanktuarium przejęli polscy redemptoryści, przeprowadzono gruntowną renowację i odbudowę zniszczeń wojennych. Dzięki ich staraniom, sanktuarium odzyskało dawny blask i kontynuuje swoją misję duchową i kulturową.

Plac Grunwaldu położony jest w sercu miasta. Swoją obecną nazwę zyskał po II wojnie światowej i od tego czasu był świadkiem licznych zmian i modernizacji. Jego historia sięga XIX w., kiedy to tereny te były znanym miejscem rolniczym- Bauer-Köslin. W tamtych czasach istniało tu wiele stodół i budynków gospodarczych, które wielokrotnie padły ofiarą pożarów, czego efektem była ostateczna transformacja dzielnicy z wiejskiej na miejską.

Obecnie najbardziej rozpoznawalnym elementem placu Grunwaldu jest czołg T-34/85, który został ustawiony na początku lat 70. XX w. Pojazd ten pochodził ze stacjonującej w Braniewie jednostki wojskowej, która szkoliła specjalistów wojsk pancernych. Po likwidacji jednostki w 2011 r., czołg miał zostać przekazany do muzeum, jednak zamiast tego stał się stałym elementem krajobrazu placu.

Amfiteatr w Braniewie został wybudowany w 1974 r. na miejscu średniowiecznej fosy, która pierwotnie otaczała mury obronne miasta. Kanał, wykopany w XIII w. wokół Braniewa, był elementem obronnym, który stopniowo zaczął się wypłycać i zarastać. W 1725 r. rozpoczęto zasypywanie fosy, a ok. 70 lat później usypano groblę, która łączyła Stare Miasto z Fromborskim Przedmieściem i Koźlinem. Obszar, na którym obecnie znajduje się amfiteatr, pierwotnie nosił nazwę Stadtgraben, co odnosiło się do miejsca spotkań mieszkańców miasta. Po zlikwidowaniu pomnika ku czci poległych mieszkańców Braniewa w I wojnie światowej, w 1945 r. na jego miejscu zbudowano amfiteatr miejski.

Mury obronne Braniewa to zespół średniowiecznych fortyfikacji budowanych od XIV w. Zabezpieczały miejscowość przed atakami litewskich i polskich wojsk w średniowieczu. Mury te były wzmocnione wieżami i basztami, które dodatkowo stanowiły ośrodki administracyjne i handlowe miasta.

Do dzisiaj zachowały się fragmenty murów obronnych oraz wieże, tj. Wieża Klesza i Wieża Młyna Kieratowego.

Muzeum Ziemi Braniewskiej jest owocem pracy i pasji lokalnych działaczy z Towarzystwa Miłośników Braniewa. Znajduje się w historycznym budynku dawnego Liceum Hosianum, które było pierwszym kolegium jezuickim w Polsce. Ta społecznie prowadzona placówka gromadzi bogate zbiory nawiązujące do historycznych tradycji muzealnych miasta.

Ekspozycja zajmuje 12 sal, gdzie przedmioty są tematycznie pogrupowane, a większość z nich pochodzi z darów mieszkańców i członków Towarzystwa. Wśród zbiorów znajdują się pamiątkowe monety, przedmioty codziennego użytku oraz artefakty przemysłowe, np. piece produkowane przez lokalne fabryki. Zbiory obejmują również cenne zabytki z Grecji, Italii i Egiptu, które zostały zgromadzone przez profesora Wilhelma Weißbrodta w XIX w.

Zwiedzanie można rozpocząć od krótkiego filmu wprowadzającego w historię Braniewa, po czym przejść do kolejnych sal, gdzie zgromadzono przedmioty opowiadające o codziennym życiu mieszkańców, lokalnym przemyśle oraz rybołówstwie i szkutnictwie. Na szczególną uwagę zasługuje wystawa w wieży, gdzie prezentowane są pamiątki z czasów PRL oraz kolekcje dotyczące życia codziennego.

Wieża bramna w Braniewie jest jednym z najstarszych murowanych zabytków na Warmii i jedyną zachowaną częścią dawnego zamku biskupów warmińskich. Pałac, którego budowa rozpoczęła się w XIII w., był pierwszą siedzibą biskupów warmińskich i przez wiele wieków pełnił rolę ich rezydencji.

Wieża, zbudowana z cegły na kamiennej podmurówce, składa się z 3 kondygnacji. Dolna część pochodzi z końca XIII w., środkowa została nadbudowana w latach 1320-1330, a najwyższa kondygnacja pochodzi z XVII w. Wieżę wieńczą neogotyckie gzymsy dodane podczas budowy szkoły w 1873 r.

Wewnątrz wieży znajduje się kaplica, która pierwotnie była dwukondygnacyjna. W jej północnej wnęce umieszczona była tablica z herbem biskupa Szymona Rudnickiego. W latach 80. i 90. XX w. tablica ta zaginęła, ale podczas restauracji wieży została zamontowana jej kopia. 

Przez wieki obiekt ulegał wielu przekształceniom, a jej przejazd bramny, pierwotnie ostrołukowy, został częściowo zamurowany. W ramach ostatnich prac renowacyjnych, zakończonych w 2020 r., do wieży wprowadzono nowoczesne instalacje, a w północno-zachodnim narożniku zamontowano kręcone, metalowe schody prowadzące na taras widokowy. Dodatkowo, w kaplicy odtworzono witraże, a w ścianach zewnętrznych przywrócono obrys przejazdu bramnego z drewnianymi wrotami.

Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej, wzniesiona na fundamentach wcześniejszego drewnianego kościoła, jest imponującym przykładem gotyckiej architektury halowej. Budowa tej monumentalnej świątyni rozpoczęła się w połowie XIV w. Początkowo planowano budowę w stylu pseudobazyliki, jednak projekt zmieniono na układ halowy. Przez wieki bazylika przeszła wiele zmian i renowacji. W 1500 r., biskup Łukasz Watzenrode zlecił budowę murowanej empory muzycznej. Pożar oraz zniszczenia wojenne poważnie uszkodziły budynek, pozostawiając go w ruinie na wiele lat. Dopiero w 1979 r. rozpoczęto jego odbudowę, która zakończyła się 10 lat później.

Najbardziej charakterystycznym elementem bazyliki jest jej potężna, 63 m wieża, której budowę ukończono w XV w. Fasada wschodnia budowli jest ozdobiona rozbudowanym szczytem i wysokim, pięciobocznym prezbiterium. Wnętrze kościoła zdobią gwiaździste sklepienia, a wnętrza naw podzielone są przez masywne, ośmiokątne filary.

Wnętrze bazyliki, choć teraz w dużej mierze nowoczesne, zachowało kilka gotyckich rzeźb oraz elementów architektonicznych, które świadczą o bogatej przeszłości budowli. Organy, które obecnie znajdują się w bazylice, zostały przeniesione z kościoła św. Klemensa w Dortmundzie i rozbudowane. 

Pieniężno, usytuowane na historycznej Warmii biskupiej oraz dawnym pruskim terytorium Warmii plemiennej. Pierwotna nazwa miasta, Melcekuke, pochodzi z języka staropruskiego, oznaczając “czarci las”. W 1947 r. miasto zostało przemianowane na Pieniężno, na cześć Seweryna Pieniężnego juniora, wydawcy “Gazety Olsztyńskiej”. Obecnie Pieniężno jest miejscem upamiętniającym ofiary I i II wojny światowej oraz ofiary nazizmu i komunizmu.

Pierwsze wzmianki o Pieniężnie pojawiają się w kronikach zakonu krzyżackiego z XIII w., kiedy to biskup warmiński polecił założenie parafii i budowę kościoła. W kolejnym stuleciu miasto zostało otoczone murami obronnymi z dwiema bramami: Braniewską i Ornecką. W 1414 r. miasto dobrowolnie poddało się wojskom polskim, jednak w czasie wojny trzynastoletniej opowiedziało się po stronie Krzyżaków, co doprowadziło do jego zdobycia i zniszczenia przez Polaków 50 lat później. Przez wieki miasto przeżywało różne najazdy i pożary, m.in. przez wojska Albrechta Hohenzollerna, szwedzkie i w czasie II wojny światowej, kiedy to zostało zniszczone w 90%. 

Ratusz w Pieniężnie, pochodzący z XIV-XV w., jest jednym z ważnych zabytków miasta. Zlokalizowany na środku kwadratowego rynku, był siedzibą władz miejskich. Podobnie jak wiele innych średniowiecznych magistratów, był otoczony kramami i domkami budniczymi. W ciągu wieków budynek kilkukrotnie ulegał zniszczeniom przez pożary. W 1720 r. ratusz został odbudowany w stylu późnobarokowym. Budynek miał jedno piętro, był prostokątny, z czterospadowym dachem i ośmioboczną wieżą, która tworzyła niewielki taras widokowy.

W XVIII i XIX w. ratusz służył także jako miejsce nabożeństw ewangelickich, zanim wybudowano kościół. W 1945 r., podczas działań wojennych, budynek został niemal całkowicie zniszczony, a wiele cennych przedmiotów i obrazów zostało rozkradzionych. 

Zamek Kapituły Warmińskiej jest położony na stromym cyplu nad rzeką Wałszą, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Piotra i Pawła. Początki obiektu sięgają XIV w., kiedy to został wzniesiony przez biskupów warmińskich jako część fortyfikacji miejskich. Pierwotnie, budowla była siedzibą dla urzędników kapitulnych, m.in. komornika i administratora, a także miejscem zarządzania kolonizacją okolicznych terenów.

Pałac składał się z 4 skrzydeł, otaczających dziedziniec. Najważniejszym elementem zamku było skrzydło zachodnie, które wzniesiono na planie prostokąta. Główny budynek posiadał 3 kondygnacje i był pokryty dwuspadowym dachem. Na pierwszym piętrze znajdowała się kaplica oraz refektarz, a wyższe kondygnacje pełniły funkcje obronne. Piwnice zamku zachowały sklepienia kolebkowe i krzyżowe.

W ciągu swojej historii, zamek wielokrotnie ulegał zniszczeniom i przebudowom. Podczas Wojny Głodowej, zamek został spalony, ale szybko go odbudowano i rozbudowano. Kolejne zniszczenia miały miejsce w trakcie Wojny Trzynastoletniej oraz podczas wojen szwedzkich w XVII w. Po tych zniszczeniach, zamek został odbudowany w stylu barokowym. 

W 1772 r. zamek przeszedł na własność skarbu pruskiego i przestał pełnić funkcje kapitulne. W XIX w. część zamku została rozebrana, a pozostałe skrzydła przystosowano do potrzeb administracyjnych i sądowych. Po wojnie zamek popadł w ruinę, a w 2000 r. stał się własnością prywatną. 

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest neogotycką budowlą, wzniesioną w XIX w. na miejscu gotyckiego kościoła sprzed 5 wieków. Świątynia jest pięcionawową halą z zamkniętym prezbiterium oraz wieżą o wysokości 60 m. Dolne partie wieży pochodzą z czasów gotyckich, natomiast górna kondygnacja została dobudowana w stylu neogotyckim. Elewacje zdobią strzeliste, ostrołukowe blendy. Wystrój wnętrza reprezentuje styl neogotycki i pochodzi z końca XIX w. Obejmuje on m.in. ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambonę, chór muzyczny oraz prospekt organowy. 

Rezerwat “Dolina Rzeki Wałszy” zajmuje powierzchnię 205,74 ha. Jego celem jest ochrona unikalnego krajobrazu doliny rzeki Wałszy, która przepływa przez morenowe wzgórza, tworząc głęboko wcięty wąwóz porośnięty lasem mieszanym. Dolina rzeki Wałszy charakteryzuje się bogatą różnorodnością biologiczną. W rezerwacie można znaleźć ok. 300 gatunków roślin, w tym wiele chronionych, np. widłaka jałowcowatego, buławnika czerwonego, podkolana białego, gnieźnika leśnego, tojad dzióbaty, skrzyp olbrzymi, bluszcz pospolity, wawrzynka wilczełyko oraz obuwika pospolitego. Fauna rezerwatu obejmuje m.in. wydrę, zimorodka, orlika krzykliwego, bociana czarnego oraz największego w Polsce przedstawiciela ryjkowcowatych – rozpucza lepiężnikowca.

Rezerwat jest również miejscem o bogatej historii. Przez jego teren przebiega ścieżka dydaktyczna, na której można zobaczyć średniowieczne grodzisko pruskie oraz Kapliczkę Narodzenia z XIX w., obok której znajdują się źródła wód siarczano-żelazistych, mających właściwości lecznicze. Z tym miejscem związana jest legenda o cudownych właściwościach źródła, które miało pomóc chorym w powrocie do zdrowia.

Jest to świetne miejsce do zostania na noc. Cisza i spokój 🙂

Muzeum Misyjno-Etnograficzne mieści się w budynku klasztoru i Misyjnego Seminarium Duchownego Księży Werbistów. Założone w 1964 r., gromadzi najbogatszą i najlepiej opracowaną kolekcję misyjno-etnograficzną w Polsce. Zbiory obejmują ponad 8000 przedmiotów etnograficznych oraz 700 eksponatów przyrodniczych, pochodzących z różnych regionów świata, w tym Azji, Oceanii, Afryki i Ameryki Łacińskiej. W muzeum można podziwiać m.in. instrumenty muzyczne, ozdoby, maski rytualne, przedmioty codziennego użytku, broń oraz unikalne obiekty sakralne, np. skośnookie Madonny z Chin i Japonii.

Placówka oferuje fascynującą podróż po kulturach i religiach krajów, w których pracują misjonarze werbiści. Muzeum nie tylko prezentuje materialny dorobek ludów, ale również organizuje wystawy czasowe oraz pokazy kinowe filmów misyjnych. Ekspozycje są aranżowane według kontynentów, z szczególnym naciskiem na bogactwo kolekcji z Papui Nowej Gwinei, Indonezji, Indii i Chin. 

Strona muzeum