Zalipie określa się często mianem malowanej wsi. Wiele budynków (a także płoty, studnie, czy ule, psie budy, a nawet domowe sprzęty) ozdabiają tu barwne, kwiatowe wzory.

Na początku malowanie miało wymiar praktyczny. W ten sposób miejscowe kobiety upiększały chałupy okopcone dymem z pieców, które znajdowały się w izbach. Po II wojnie światowej nastał czas murowanych domów, a piece odeszły do lamusa. Przetrwał za to zwyczaj malowania. Dzięki temu Zalipie znane jest dziś na całym świecie.

Odwiedzając Zalipie najpierw warto skierować się do Domu Malarek, ośrodka pracy twórczej zajmującego się upowszechnianiem wiedzy o zalipiańskiej tradycji. Zwiedzanie możecie też zacząć od zagrody Felicji Curyłowej, propagatorki tej unikalnej sztuki ludowej. W obu miejscach dostaniecie mapę wsi z zaznaczonymi najciekawszymi obiektami.

Aby uniknąć nieporozumień pamiętajcie jednak, że Zalipie nie jest skansenem, lecz normalną (choć wyjątkową) wsią, której mieszkańcy żyją i pracują tak jak Wy.

Strona Domu Malarek

Zagroda Felicji Curyłowej

Synagoga została zbudowana w II połowie XIX wieku. Obecnie nie pełni już funkcji religijnych. Dziś swoją siedzibę ma tutaj Ośrodek Spotkania Kultur.

Podczas zwiedzania synagogi uwagę zwracają liczne malowidła na ścianach, szczególnie w sali modlitw. Urządzono tutaj wystawę, dzięki której możemy poznać historię tak świątyni, jak i Żydów mieszkających na tym terenie. Część ekspozycji poświęcona jest dziejom miasta i regionu. Ponadto zorganizowano tu niewielką wystawę etnograficzną o sztuce ludowej Zalipia.

Obok części muzealnej w ośrodku organizowane są różne wydarzenia kulturalne i edukacyjne obracające się wokół tematu dialogu międzykulturowego.

W pobliżu można zobaczyć również klasycystyczny ratusz z przełomu XIX i XX wieku.

Strona OSK

Jest to pozostałość po zamku z początku XVII wieku. Pod koniec XVII wieku zamek poddano gruntownej przebudowie, która nadała mu charakter pałacu. Brama którą oglądamy powstała w ramach tej przebudowy w 1700 r. W 1846 r. pałac splądrowano i zniszczono podczas rabacji galicyjskiej. Rok później spłonął, a gruzy rozebrano.

Brama wkomponowana jest w ogrodzenie XX-wiecznego kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej. Niedaleko niej znajduje się XVIII-wieczny obelisk, który według tradycji stoi w miejscu pojedynku braci Lubomirskich.

W muzeum możemy zobaczyć duży zbiór maszyn i narzędzi drogowych oraz innych pamiątek związanych z drogownictwem. Są to m.in.: przyrządy pomiarowe,  mundury dróżników, mapy, sztandary, instrumenty laboratoryjne, czy medale i odznaczenia.

Szczególnie interesująca jest ekspozycja maszyn służących do budowy dróg. Zobaczymy tu m.in.: zrywarki, kruszarki, równiarki, walce konne i mechaniczne, otaczarki, czy beczkowozy. Ta część wystawy przedstawia także rozwój nawierzchni drogowych na przestrzeni dziejów.

Placówka znajduje się w strukturach GDDKiA.

Strona muzeum

Wydawać by się mogło, że jest to atrakcja przede wszystkim dla najmłodszych. Jednak centrum otwiera swoje podwoje dla każdego, kto tylko ma ochotę wejść do świata bajek, baśni i legend.

Waszym wehikułem będzie wystawa pt. “Bajkowy świat” – nowoczesna, multimedialna ekspozycja nawiązująca do polskich i europejskich bajek. W tej wyjątkowej podróży zwiedzającym towarzyszą równie wyjątkowi przewodnicy: Dzwoneczek, Czerwony Kapturek, lub Królewna Śnieżka.

Inne atrakcje centrum to m.in. Kraina Soria Moria – interaktywna wystawa, która zaprasza do udziału w kilkustanowiskowej grze; park Akademia Bajki, w którym na szczególną uwagę zasługują cztery edukacyjne ogrody poświęcone różnym gatunkom literatury dziecięcej; Mały Teatr, czy kino Szkatułka.

Centrum organizuje różne warsztaty i imprezy okolicznościowe. Swoistą atrakcją jest także wizyta w tutejszej księgarni, w której na półkach znajdziecie takie klasyki jak “Elementarz” Mariana Falskiego, “Lokomotywę”, “Słonia Trąbalskiego” i oczywiście “Przygody Koziołka Matołka”.

Strona centrum

Kolegiata została zbudowana w XIV wieku z fundacji Kazimierza Wielkiego. Jest to jeden z najcenniejszych gotyckich kościołów w Polsce.

Warto poznać jej zabytkowe wnętrze. Nad portalem wejściowym zwraca uwagę tablica erekcyjna z 1464 r. (wmurowana przeszło 100 lat po fundacji). Ściany prezbiterium zdobi polichromia rusko-bizantyjska z końca XIV wieku. Na zwornikach sklepienia znajdują się herby ziem Królestwa Polskiego, odrodzonego po rozbiciu dzielnicowym.

W świątyni znajduje się wczesnogotycka rzeźba Madonny Łokietkowej. W podziemiach możemy zobaczyć relikty dwóch kościołów romańskich w tym tzw. Płytę Orantów – rytowaną gipsową posadzkę, jeden z najcenniejszych na świecie zabytków sztuki romańskiej!

Obok kolegiaty znajduje się późnogotycka dzwonnica, jeden z nielicznych zachowanych w Polsce tego typu średniowiecznych obiektów.

Podziemiami kolegiaty zarządza Muzeum Archeologiczne, któremu poświęcę kolejny wpis.

XV-wieczna kamienica fundacji Jana Długosza była i po dziś dzień pozostaje domem mieszkalnym dla księży.

Część budynku udostępniono zwiedzającym w ramach Muzeum Archeologicznego. Niestety obiekty muzealne przy kolegiacie są w tej chwili nieczynne z powodu modernizacji.

W Domu Długosza na uwagę zasługują: sień z oryginalnym stropem kasetonowym, gotyckie polichromie, piwnice z zachowanym dawnym układem pomieszczeń, czy gotyckie portale. W części pomieszczeń urządzono ekspozycje.

Obiektami Muzeum Archeologicznego są także wspomniane wyżej podziemia kolegiaty oraz znajdujący się obok niej pawilon, kryjący relikty kościoła pw. św. Mikołaja z kaplicą grobową z XI wieku i domniemaną misą chrzcielną z 880 r.

Strona domu

Park powstał w XIX wieku. Spacerując alejkami wśród zieleni możecie się zrelaksować po trudach zwiedzania. W parku znajduje się najbardziej znany tutejszy zakład uzdrowiskowy, sanatorium Marconi. Zmierzając do niego możemy się przespacerować aleją Gwiazd, honorującą osoby związane z muzyką klasyczną.

W parku warto odwiedzić kaplicę św. Anny z końca XIX wieku oraz tężnię solankową, której dotyczy kolejny wpis. Przed parkiem, od strony ul. 1 Maja znajduje się ławeczka pieśniarza, poety i kompozytora, Wojciecha Belona.

Tężnia znajduje się w parku Zdrojowym. Jest jedną z największych, a zarazem najnowocześniejszych tężni solankowych w Polsce. Na jej szczycie powstał taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę uzdrowiska.

Tężnię można zwiedzać cały rok. W sezonie zimowym nie można jednak korzystać z inhalacji. Obecnie wewnątrz tężni działa lodowisko.

Promenada (al. Adama Mickiewicza) łączy park Zdrojowy z placem Zwycięstwa. Spacer proponuję rozpocząć przy “Zamku Dersława” (pod numerem 18). Jest to pensjonat z 1911 r., wyglądem przypominający średniowieczną warownię. Tutaj również można się wyciszyć, bowiem promenada – z licznymi drzewami – przypomina parkową aleję.

Ta stuletnia sosna pospolita stanowi nie lada osobliwość. Jej korzenie wystają ponad ziemię na wysokość aż 3 metrów! Przyczyną takiego stanu jest obniżenie się poziomu gruntu z powodu dawnej eksploatacji piasku przez mieszkańców okolicy. Od 2002 r. sosna jest pomnikiem przyrody.