Arboretum w Marculach to ogród dendrologiczny o powierzchni prawie 8 ha. Na terenie zgromadzono ok. 600-1000 gatunków drzew i krzewów, w tym liczne odmiany klonów, magnolii oraz roślin wrzosowatych. Znajduje się tu również małe alpinarium, prezentujące rośliny górskie, które mają na celu ochronę gatunków zagrożonych. Dla dzieci przygotowano mini zoo i ścieżkę edukacyjną. W arboretum jest także “Dąb Jana Pawła II”, upamiętniający wizytę papieża w Polsce oraz “Marcel”, który jest uważany za przyjaciela dzieci 🙂

Do ogrodu można dojechać Starachowicką Koleją Wąskotorową, więc warto wziąć to pod uwagę przy planowaniu wycieczki 🙂 Jednak trzeba pamiętać, że taka okazja jest tylko w niedziele w sezonie letnim.

Strona arboretum

Starachowicka Kolej Wąskotorowa to zabytkowa kolej, która obecnie pełni funkcję turystyczną. Przebiega przez dwa województwa: świętokrzyskie i mazowieckie. Oryginalnie służyła transportowi przemysłowemu, m.in. łącząc zakłady przemysłowe Staropolskiego Okręgu Przemysłowego z lokalnymi kopalniami i tartakami. Wybudowana na początku XX w., kolej osiągnęła długość ok. 60 km, a po wojnie dobudowano odcinek łączący Starachowice z Iłżą, wykorzystywany przez PKP głównie do przewozów towarowych.

Na przestrzeni lat zainteresowanie koleją spadało, co doprowadziło do zamknięcia linii w 1997 r. 6 lat później, dzięki inicjatywie Fundacji Polskich Kolei Wąskotorowych, udało się reaktywować część trasy. Obecnie SKW oferuje malownicze przejazdy przez Puszczę Iłżecką, kończące się w miejscowości Marcule lub Lipie. W tej pierwszej, jak już wiemy znajduje się arboretum i centrum edukacji przyrodniczej. W sezonie letnim kolejka kursuje regularnie.

Strona kolejki

Przystań w Iłży to malowniczo położony ośrodek nad rzeką Iłżanką, w pobliżu ruin średniowiecznego zamku. Zajmuje obszar 4 ha i oferuje szeroki wachlarz atrakcji. Na terenie przystani znajduje się strzeżone kąpielisko, plaża, boiska do siatkówki, kort tenisowy, restauracje, plenerowa kręgielnia oraz siłownia na świeżym powietrzu. Dodatkowo jest plac zabaw oraz wypożyczalnia kajaków, łódek i rowerów wodnych.

Muzeum Regionalne w Iłży znajduje się w budynku dawnego przytułku dla ubogich, wybudowanego w XVIII w. z inicjatywy biskupa Andrzeja Załuskiego. Zastąpił on wcześniejszy obiekt ufundowany przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Obecnie muzeum posiada bogate zbiory obejmujące ponad 2 tys. eksponatów z zakresu etnografii, archeologii, historii i sztuki. Gromadzi dobra kultury związane z historią Iłży i okolic, szczególnie ceramiki, która jest jednym z najważniejszych elementów lokalnego dziedzictwa.

Stała wystawa „Przywrócić Iłży blask”, prezentuje barokowe meble, portrety biskupów, a także starodruki i inne zabytkowe przedmioty. Eksponaty pochodzą m.in. z darowizn Ryszarda Górniaka, który wzbogacił kolekcję muzeum o cenne przedmioty związane z historią regionu.

Zaraz obok znajduje się kościół św. Ducha, którego historia sięga XV w. Został wzniesiony z inicjatywy kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Budowla, wykonana z kamienia łamanego cechuje się kwadratowym prezbiterium. Dach posiada wieżyczkę. Świątynia była kilkakrotnie niszczona– szczególnie podczas I i II wojny światowej. W 2012 r. przeszedł gruntowny remont.

Strona muzeum

Historia Iłży i jej okolic sięga czasów prehistorycznych, a pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z paleolitu (około 15 tys. lat p.n.e.), związane z eksploatacją krzemienia czekoladowego. W neolicie rozwijały się tu kultury rolnicze, jak kultura pucharów lejkowatych. W epoce brązu na terenie Iłży funkcjonowała kultura łużycka, znana z rozwoju rolnictwa i metalurgii. Z kolei epoka żelaza przyniosła osadnictwo związane z kulturą przeworską.

We wczesnym średniowieczu w Iłży powstał gród, który stanowił lokalne centrum handlowe i rzemieślnicze. Miasto, przeniesione w XIII w. na nowe miejsce u podnóża zamku, otrzymało prawa miejskie pod koniec tego stulecia. W kolejnym stuleciu zbudowano kamienne mury miejskie i bramy, a rozwój Iłży przyspieszył dzięki przywilejom handlowym. Ratusz wzniesiony w 1576 r. był centralnym punktem rynku, który z czasem nabrał trapezowatego kształtu. W jego podziemiach znajdowało się więzienie i magazyn towarów, na piętrze można było znaleźć miecz katowski. Obecnie, pozostałości po ratuszu są wyeksponowane w płycie rynku.

Kierujemy się w stronę Izby Pamięci Bolesława Leśmiana, którą otwarto w 2017 r., podczas obchodów Iłżeckiego Roku Leśmianowskiego. Muzeum, inspirowane wnętrzami mieszkań Leśmianów z Hrubieszowa, Zamościa i Warszawy, składa się z 3 sal. Możemy zwiedzić gabinet pisarza, salon z pracownią malarską oraz holl. Znajdziemy w nich ok. 300 eksponatów- przedmioty codziennego użytku, dokumenty, fotografie, czasopisma i książki związane z twórczością Leśmiana. 

Wystrój wnętrz konsultowano z ekspertami, a meble i dekoracje są autentyczne dla epoki. Wśród eksponatów znajdują się również pamiątki przekazane przez Krystynę Brzechwę, córkę Jana Brzechwy, kuzyna Leśmiana.

Pierwotny drewniany Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zastąpiono murowanym budynkiem w XV w. Dwa stulecia później, świątynia przeszła gruntowną przebudowę, w trakcie której wzniesiono nowe prezbiterium w stylu gotyckim oraz barokowy korpus. Wybudowano również kaplicę Świętego Krzyża, znaną dziś jako Kaplica Szyszkowskich.

Kościół przetrwał liczne zniszczenia, w tym pożary oraz zniszczenia wojenne, lecz była wielokrotnie odnawiana. Choć uszkodzenia zatarły część pierwotnych elementów budowli, zachowało się wiele cennych detali architektonicznych, np. wczesnobarokowy ołtarz główny z 1629 r, będący przykładem sztuki snycerskiej.

Zamek Biskupów Krakowskich to gotycko-renesansowa warownia, wzniesiona na stromym wzgórzu w XIV w. Początkowo pełnił funkcję obronnej rezydencji biskupiej oraz centrum administracyjnego dla okolicznych włości. Zamek zbudowano z kamienia i otoczono murem, a jego najstarszym elementem jest cylindryczna wieża. Na przestrzeni wieków był wielokrotnie rozbudowywany- dodano mury obronne, wieże oraz renesansowe zabudowania.

Zamek został zniszczony podczas najazdów szwedzkich w 1655 r., ale odbudowano go w kolejnym stuleciu. Niestety, w XVIII wieku po pożarze popadł w ruinę, a ostatecznie opustoszał po zaborach, kiedy służył jako lazaret wojskowy.

Strona zamku

Iłża, słynąca z doskonałej jakości gliny, była przez stulecia ważnym ośrodkiem garncarstwa. W XVI i XVII w. wyroby garncarzy z tego miasta były eksportowane m.in. do Szwecji, a w Krakowie wykorzystano lokalną glinę do stworzenia formy do odlewu dzwonu Zygmunt. Jednak rozwój tego rzemiosła zaczął się załamywać po potopie szwedzkim, a konkurencja ze strony naczyń żeliwnych i blaszanych przyczyniła się do jego dalszego upadku.

Wapienna obudowa pieca pozwalała na ochronę okolicznych budynków przed pożarem. Konstrukcja pochodzi z pierwszej połowy XIX w. i należała do rodziny Pastuszkiewiczów, znanych miejscowych garncarzy. Piec składa się z dwóch komór– starsza, większa służyła do wypalania naczyń, natomiast mniejsza, powojenna, do ceramiki dekoracyjnej.