Wycieczkę zaczynamy od Twierdzy Łomża, które miała chronić tereny graniczne z Prusami Wschodnimi. Budowana w latach 1897- 1909 r. przez carską Rosję. Forty I, II i III powstały na prawym brzegu Narwi, wokół Piątnicy Poduchownej, a IV i V- na lewym, koło Łomży.

Fort III znajduje się pomiędzy trasą prowadzącą do Czarnocina a drogą z Łomży do Stawisk. Jest odbiciem lustrzanym Fortu II, który był cytadelą. Wspólnym elementem obu fortów są rowy obronne i wały o wysokości do 5,5 m. Następnie, fort III jak i I oraz II były rozbudowywane. Dodano przede wszystkim schrony pogotowia bojowego oraz podziemną komunikację. Niestety, zwiedzanie fortu nr III możliwe jest tylko z zewnątrz.

Forty Twierdzy Łomża w trakcie rzeczywistych działań wojennych były używane tylko dwukrotnie, wyłącznie przez siły zbrojne Polski. Pierwszy raz, w 1920 r. podczas obrony przed wojskiem sowieckim zmierzającym w kierunku Warszawy, a drugi- podczas kampanii wrześniowej, gdy Łomża broniła się przed atakiem niemieckich oddziałów nadchodzących z obszaru Prus Wschodnich.

Pomnik Pamięci Mordu Żydów z Jedwabnego i okolic jest obiektem upamiętniającym tragiczne wydarzenia związane z Holocaustem i ludobójstwem Żydów. Obszar ten jest otoczony murem wykonanym z granitowych ciosów. Centralnie umieszczony pomnik przybiera formę prostopadłościennej bryły z fragmentem spalonego drewna umieszczonym z przodu. Na poszczególnych ścianach widnieją inskrypcje w języku jidysz i polskim. Na wschodniej ścianie znajduje się modlitwa za zmarłych, a na zachodniej dedykacja.

Monument stanowi symboliczne upamiętnienie ofiar mordu, który miał miejsce w lipcu 1941 r., kiedy to grupa mieszkańców Jedwabnego brutalnie zamordowała Żydów.  

Wiznaport to gospodarstwo agroturystyczne usytuowane u stóp Góry Zamkowej, jednego z najkorzystniejszych punktów obserwacyjnych w okolicy. Urok obiektu podkreślany jest przez dolinę Narwi, która biegnie wzdłuż rzeki płynącej przez teren posiadłości. Dlatego też okolice pensjonatu, zwłaszcza podczas wczesnowiosennych rozlewisk, ożywają. Wielkie stada kaczek, gęsi, żurawi i innych ptaków wypełniają krajobraz wokół Wiznaportu.

Obszar ten doskonale nadaje się do przejażdżek rowerowych oraz spacerów i samochodowych wypraw. Gospodarze posiadają znaczne doświadczenie w obsłudze miłośników przyrody i z przyjemnością udzielą pomocy w organizacji harmonogramu dnia. Oferują również wypożyczalnię sprzętu turystycznego, np. kajaków.

Wiznaport udostępnia również miejsce dla namiotów i kamperów.

Grodzisko Okop usytuowane jest na niewielkim cyplu wyłaniającym się z wysokiego brzegu doliny rzeki Biebrza, w okolicach miejsca, gdzie Biebrza wpada do Narwi. Miejsce to cechuje się znakomitymi właściwościami obronnymi i obserwacyjnymi.

Stanowisko obejmuje obszar o powierzchni około 0,5 ha, z majdanem o powierzchni około 0,26 ha. Centralna część majdanu posiada wyniesienie, co sugeruje możliwość istnienia w tym miejscu w przeszłości wieży, prawdopodobnie drewnianej. Zarówno na placu, jak i na zewnętrznym stoku grodziska, występuje wiele kamieni polnych, prawdopodobnie związanych z umocnieniami grodziska. Plac obronny grodziska uległ częściowemu zniszczeniu z powodu podłużnego rowu oraz kradzieży przy użyciu wykrywaczy metali.

Wzgórze 126 to miejsce historyczne, na którym znajdują się ruiny schronu bojowego, znanego również jako “Schron kapitana Władysława Raginisa”. Schron ten stanowi ważny element dziedzictwa militarnej historii Polski. Kapitan Władysław Raginis był bohaterem obrony Polski w kampanii wrześniowej 1939 roku.

Schron bojowy na Wzgórzu 126 został zbudowany jako jedno z miejsc obronnych, mających opóźnić natarcie niemieckie podczas kampanii wrześniowej. Kapitan Raginis dowodził obroną tego obszaru, a jego schron był świadkiem heroicznej walki i determinacji polskich obrońców. Dzisiaj, ruiny schronu upamiętniają bohaterski opór żołnierzy polskich w obliczu przeważających sił nieprzyjaciela. 

Ścieżka “Długa Luka” to drewniana kładka dydaktyczna biegnąca przez torfowisko. Ma długość ok. 400 m. Torfowisko rozciąga się na zachód od Olszowej Drogi, a na jego północnym skraju znajduje się wieża widokowa. Obszar ten otacza ogromne turzycowisko, miejscami porośnięte kniecią błotną, ulubionym pożywieniem łosi. Z rzadkich roślin występują tu wierzba lapońska i kukułka krwista. Turzycowisko jest siedliskiem gniazdowania wielu ptaków, w tym bekasa kszyka i rzadko spotykanej w Polsce wodniczki. Każdego roku, na turzycowisku w okolicy wieży widokowej odbywają się “Biebrzańskie Siankosy” – zawody w ręcznym koszeniu podmokłych łąk. Koszenie to jest niezbędne dla utrzymania naturalnego siedliska i ochrony wodniczki.

Kilometr od “Długiej Luki” znajdziemy wieżę widokową, z której możemy podziwiać największe w Kotlinie Biebrzańskiej bagno. Zlokalizowana jest w strategicznym punkcie, oferując doskonałą panoramę tego unikalnego ekosystemu. Z wysokości wieży można podziwiać rozległe tereny torfowisk, gdzie turzycowiska i kniecie błotne tworzą malowniczy krajobraz. W bezpośrednim otoczeniu wieży rozwija się różnorodna roślinność, a łosie, gęsi i inne dzikie zwierzęta często stają się częścią tego naturalnego spektaklu.

Twierdza Osowiec pochodzi z drugiej połowy XIX w. Składały się na nią 4 forty: Centralny, Zarzeczny, Szwedzki i Nowy (fort IV). Kompleks obronny był ważnym elementem umocnień granicznych carskiej Rosji.
Leśna ścieżka wokół fortu IV rozpoczyna się przy Carskiej drodze. Ma 4,6 km. Główną atrakcją jest zwiedzanie pozostałości po Twierdzy. Podczas marszu warto zatrzymać się, aby podziwiać fort IV z zachowaną prochownią. Ruiny wielu fortyfikacji pozostały na tym terenie, gdyż większość z nich została zniszczona przez wycofujących się Rosjan w 1915 r. Obecnie pozostałości fortyfikacji są porośnięte rzadką roślinnością charakterystyczną dla takich miejsc, przypominającą roślinność górską. Wewnątrz ruin tworzą się nacieki wapienne, przypominające te występujące w jaskiniach. Ścieżka oferuje nostalgiczne widoki nad fosą fortu oraz widoki na dolinę Biebrzy w jego wschodniej części. W większości trasy dominuje krajobraz borów sosnowych.

Biebrzański Park Narodowy utworzono w 1993 r. i aktualnie jest największym parkiem narodowym w Polsce oraz jednym z większych w Europie. W budynku Dyrekcji znajdziemy m.in. salę pokazową z wypchanymi zwierzętami np. łosiami, bobrami oraz ekspozycje w szklanych gablotach. Możemy również przejść się po drewnianej kładce- takiej jaką spotyka się na torfowiskach, czy obejrzeć filmy pokazujące jak zmienia się dolina Biebrzy, fauna i flora podczas pór roku.

Na wystawie znajduje się ponad 60 drewnianych rzeźb ptaków, które są charakterystyczne dla Biebrzańskiego PN. Autorem tych unikalnych rzeźb jest lokalny artysta rzeźbiarz, Bogdan Tuszyński. Każda rzeźba przedstawia ptaka w sposób proporcjonalny, odzwierciedlając ich naturalną wielkość, a malowanie zostało wykonane z dbałością o detale, aby zdumiewająco przypominały prawdziwe ptaki.

Strona muzeum

Trasę kończymy na kolejnym forcie Twierdzy Osowiec. Fort II był jednym z wielu obiektów, które miały chronić strategiczne terytoria przed potencjalnymi wrogami.

Charakterystyczne cechy fortu II to solidna budowa z cegły i kamienia, podzielona na różne sekcje, w tym koszary, magazyny, kuchnie, a także fortyfikacje obronne, takie jak strzelnice i umocnienia artyleryjskie. Fort posiadał zaawansowane systemy obronne, zmechanizowane kopuły pancernicze, schrony dla żołnierzy i magazyny amunicyjne.

W trakcie I wojny światowej fort II Osowiec odegrał kluczową rolę podczas zaciętych walk między wojskami niemieckimi a rosyjskimi. Mimo bohaterskiej obrony, fort w końcu został zdobyty przez Niemców, co miało istotny wpływ na przebieg działań wojennych w regionie.