Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, znany również jako kościół św. Krzyża, jest rzymskokatolickim kościołem klasycystycznym, niedaleko miejskiego rynku. Od samego początku aż do lat 30. XIX w., parafia była pod zarządem Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego, znanych także jako bożogrobcy. Pierwsze kościoły w Górznie, budowane z drewna, były niszczone podczas różnych konfliktów, np. najazdów Krzyżaków czy Szwedów.

Obecny kościół, murowany, został wzniesiony w XVIII i XIX w. Materiał budowlany pozyskano częściowo z rozbiórki średniowiecznego zamku biskupiego w Górznie. Architektura kościoła charakteryzuje się stylem klasycystycznym, jednonawową budową z dwoma wieżami zwieńczonymi krzyżami bożogrobców o wysokości 24 m. Fasada kościoła jest skromnie dekorowana, a wnętrze posiada kolebkowo-krzyżowe sklepienie wsparte na rzędzie filarów. Wyposażenie kościoła jest bogate w zabytkowe elementy, głównie w stylu barokowym i neobarokowym. Trzy barokowe dzwony datowane są na XVII w., a liczne ołtarze, obrazy, rzeźby i wota pochodzą z XVII-XIX w.

Warmińsko- Mazurskie Muzeum Pożarnictwa znajduje się przy Ochotniczej Straży Pożarnej. Jest to instytucja, która nie działa na zasadzie typowego muzeum o stałych godzinach otwarcia, lecz koniecznie trzeba się wcześniej umówić. Otwarcie następuje dzięki pracy wolontariuszy po godzinach ich zwykłej pracy lub w wolnym czasie emerytów.

Warmińsko- Mazurskie Muzeum Pożarnictwa powstało w 1972 r. z inicjatywy Maksymiliana Angera, lokalnego strażaka. Ekspozycja muzealna skupia się na prezentacji historii rozwoju techniki pożarniczej oraz dziejów strażaków lidzbarskich. Wśród zgromadzonych eksponatów znajdują się stare dokumenty, odznaczenia, mundury strażackie, sztandary oraz różnorodny sprzęt przeciwpożarowy z różnych epok. W gablotach można zobaczyć mosiężne hełmy datowane na XVIII w., skórzane z początku XIX w., a także hełmy pruskie i międzywojenne.

Część ekspozycji muzealnej stanowią również rekonstrukcje historycznych urządzeń, np. ręcznej sikawki drewnianej, znanej jako “szpryca”, która powstała w dwudziestoleciu wojennym. Muzeum zawiera również stare powozy strażackie oraz różnorodny sprzęt przeciwpożarowy, pamiętający jeszcze czasy pruskie.

Wśród eksponatów znajdują się także przedmioty codziennego użytku związane z historią straży pożarnej, np.k kartki na żywność, monety, banknoty czy lampa gazowa używana do oświetlenia ulic na początku XX w.

Aby umówić się na wizytę należy dzwonić pod nr: 509-461-414 lub 518-292-705.

Katedra św. Wawrzyńca to rzymskokatolicka świątynia, którą wzniesiono w XIX w. w stylu neorenesansowym. Budowla składa się głównie z czerwonej cegły i kamienia, przyjmując nieregularny plan z rozbudowaną bryłą oraz licznymi detalami architektonicznymi. Wieża, przylegająca do jednej ze ścian bocznych, wyrasta ku górze, zwieńczona spiczastym dachem hełmowym.

Wnętrze kościoła kryje wiele cennych elementów, w tym ołtarz główny zaprojektowany przez Szyllera oraz realistyczny obraz Matki Boskiej. Ponadto, obiekt ten jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków, obejmującego również cmentarz przykościelny. Na jego terenie znajduje się m.in. klasycystyczna kaplica grobowa rodziny Tabęckich z ołtarzem, datowana na rok 1852.

Soldau KL to nazwa, która w okresie II wojny światowej budziła przerażenie i grozę. Ten hitlerowski obóz koncentracyjny istniał w latach 1939–1945 w Działdowie, a przez jego bramy przeszło około 30 tys. ludzi, spośród których ok. połowa w nim zginęła. Historia obozu sięga września 1939 r., kiedy to po wkroczeniu oddziałów Wehrmachtu na teren powiatu działdowskiego rozpoczęła się likwidacja inteligencji polskiej i osób cieszących się zaufaniem społecznym. Masowe aresztowania trwały do końca grudnia. Aresztowanych początkowo przetrzymywano w ciasnym więzieniu, a następnie w siedzibie Gestapo.

W Działdowie powstał obóz przejściowy dla jeńców wojennych kampanii wrześniowej. Byłe koszary 32 Pułku Piechoty stały się miejscem okrutnych egzekucji i kaźni. Masowe rozstrzeliwania, tortury, brak pożywienia i godnego traktowania stanowiły codzienność więźniów. Niemcy starali się ukryć prawdziwą skalę zbrodni popełnianych w obozie, paląc prochy pomordowanych i zakopując szczątki, jednak prace ekshumacyjne po latach ujawniły ogrom tragedii. Hitlerowcy posługiwali się obozem w Działdowie jako etapem pośrednim dla wielu więźniów, których potem wywożono dalej do innych miejsc zagłady, tj. Stutthof, Treblinka, Majdanek czy Auschwitz-Birkenau. Przez obóz przewinęły się tysiące osób: politycy, duchowni, nauczyciele, urzędnicy, Żydzi oraz przeciwnicy nazistowskiego reżimu.

Warunki życia w obozie były nie do zniesienia – głód, przemoc, tortury, epidemie chorób. Egzekucje odbywały się na terenie obozu, w piwnicach budynków oraz w pobliskich lasach. Świadectwa ocalałych więźniów oraz dokumentacja pozwoliły na odtworzenie obrazu piekła, jakim było Soldau KL. Likwidacja obozu nastąpiła w styczniu 1945 r., kiedy to Armia Czerwona wkroczyła do Działdowa. Jednak już po kilku dniach na terenie byłego obozu powstał Obóz Nakazowo-Rozdzielczy NKWD, gdzie znów tysiące ludzi padało ofiarą represji. Dopiero około października obóz został definitywnie zlikwidowany.

Dziś pamięć o ofiarach Soldau KL jest czczona poprzez liczne pomniki, tablice pamiątkowe i miejsca pochówku, przypominając o okrucieństwie, które miało miejsce w tym miejscu i o potrzebie nieustannego niesienia świadectwa prawdy o Holokauście.

Zamek Krzyżacki w Działdowie, zbudowany w XIV w., jest nie tylko świadkiem burzliwej historii regionu, ale także ważnym miejscem dzisiejszej kultury i edukacji. Na jego terenie mieści się Muzeum, które opowiada historię miasta i ludzi dawnego pogranicza.

Obiekt był miejscem walk między wojskami krzyżackimi, pruskimi a polskimi, litewskimi i szwedzkimi. Przebudowany w XVII w. w stylu renesansowym, stopniowo rozbierany i odnowiony 2 stulecia później. Podczas II wojny światowej uległ uszkodzeniom, jednak później częściowo go odbudowano.

Ekspozycja na Zamku Krzyżackim obejmuje ok. 500 m2 i prezentuje historię Działdowa od starożytności do XX w. Chronologicznie uporządkowana ekspozycja zawiera oryginalne muzealia i archiwalia, a także kopie dokumentów. Zwiedzający mają dostęp do krużganków zamkowych, kaplicy, refektarza oraz dwóch najbardziej reprezentacyjnych sal. Ekspozycja zawiera mapy historyczne, kolekcje monet, rekonstrukcje średniowiecznych obyczajów, uzbrojenia i życia codziennego.

Strona muzeum

Pierwsze wzmianki o ratuszu w Działdowie sięgają XIV i XV w. Budynek ten, wraz z otaczającymi go domami, zbudowany był z muru pruskiego, często wypełnianego cegłą, gliną lub kamieniami. Kształt miasta, oparty na geometrii średniowiecznej, wyznaczał czworokąt, z centralnie usytuowanym rynkiem. Ratusz, okazały w tamtych czasach, dominował na placu, a przy jego dłuższych ścianach rozmieszczano kramy handlowe. Niestety, w wyniku wielu wojennych zniszczeń, ratusz wielokrotnie ulegał uszkodzeniom, szczególnie podczas najazdów szwedzkich i pożarów w XVII i XVIII w.

W kolejnym wieku ratusz został odbudowany, jednak los ponownie go doświadczył, kiedy padł ofiarą działań wojennych. Ostateczną odbudowę przeprowadzono w latach 20. XX w., dodając elementy neorenesansowe. Obecnie ratusz pełni funkcję instytucji kulturalnej oraz jednej z dwóch siedzib Muzeum Pogranicza. Niestety nie miałem okazji odwiedzić tego miejsca, gdyż trafiłem do miasta w dniu, gdy obiekt był zamknięty.

Ekspozycja prezentuje historię Zakonu Krzyżackiego, począwszy od jego powstania, aż po bitwę pod Grunwaldem. Interaktywne stanowiska pozwalają zgłębić wiedzę na temat życia codziennego, taktyki wojennej oraz strategicznych aspektów działalności zakonu.

W krajobrazie miejskim można odnaleźć wiele historycznych obiektów, np. XIV-wieczny kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. Co ciekawe, codziennie o 11:55, rozbrzmiewa z ratusza hejnał miasta stworzony przez Danutę Czeczot.

W lesie Białuckim odkryto masowe groby z prochami więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego w Działdowie. Według badań Instytutu Pamięci Narodowej, w dwóch dołach śmierci ujawniono prochy co najmniej 8 tys. ofiar. To miejsce brutalnych zbrodni w latach 1941-1945, gdzie zamordowano lub zakopano ciała kilkunastu tysięcy osób, w tym 100 księży i półtora tysiąca Żydów.

Las Białucki, zajmujący około 200 ha zwartego obszaru leśnego, był miejscem mordów, których skala jest w tej chwili szczegółowo badana przez IPN. Wyniki pierwszych analiz, wskazują na dowody niemieckiej zbrodni, mającej na celu zatracenie śladów ludobójstwa na terenie Europy Wschodniej.

IPN ujawnił 17,5 ton prochów ludzkich, co sugeruje, że w Lesie Białuckim spoczywa ok. 8 tys. osób zamordowanych przez niemiecki system nazistowski. Odkryto co najmniej dwa groby masowe, z których jeden mierzył 28 m, a drugi 12.

Białuty kryją w sobie historię zapomnianego kościoła ewangelickiego. Świątynię wzniesiono na początku XX w. Była miejscem licznych nabożeństw, które trwały aż do lat 60. ubiegłego stulecia. Niestety, od tamtego czasu kościół stopniowo popadał w ruinę, pozostawiając za sobą jedynie smutne świadectwo dawnej świetności.

Historia budowy kościoła jest związana z funduszem utworzonym dla uczczenia 200. rocznicy koronacji Fryderyka I. Dzięki temu wsparciu, świątynia została wzniesiona w stylu neogotyckim, z użyciem czerwonej cegły i częściowym otynkowaniem. Kamienne tablice upamiętniające ten historyczny moment zostały wbudowane w ścianę wieży kościelnej.

Gdy w 1922 r. Białuty włączono do Polski, zmienił się właściciel folwarku. Nowi gospodarze nie potrafili utrzymać dawnej świetności, co doprowadziło do stopniowej ruiny zarówno samego folwarku, jak i kościoła. Dzisiaj, po latach zapomnienia, kościół stoi opuszczony i zdewastowany. Jego wnętrze uległo zniszczeniu, a część dachu zawaliła się.